Ο Πληγωμένος Θεραπευτής

Σύμφωνα με τον Jung  η προσωπικότητα αποτελείται από ένα εγώ και από κάποιον αριθμό από νησιωτικά συμπλέγματα.

Έργο της ψυχανάλυσης είναι να δημιουργηθεί ένα προγεφύρωμα προς την ενδοχώρα του εγώ, που είναι ένας πιο ικανοποιητικός χώρος να ζεις, αντί στο «νησί της ευτυχισμένης νεύρωσης» (όπως το περιέγραψε ένας ασθενής του Jung),  και ταυτόχρονα να κάνεις φιλίες με τα ζώα, τα ένστικτα στο ασυνείδητο.

Αυτό μπορεί να συμβεί στην ψυχανάλυση μέσω της προβολής.

Σε ένα τυπικό θεραπευτικό πλαίσιο, η προβολή των ασυνείδητων περιεχομένων είναι γνωστή ως μεταβίβαση: το προγεφύρωμα του αναλυόμενου, η ασυνείδητη ακόμα θεραπευτική «απάντηση», προβάλλεται στον αναλυτή, του οποίου η απόκριση ονομάζεται αντι-μεταβίβαση. Είναι ένα τέχνασμα. Ο αναλυτής γνωρίζει τόσο ότι αναμένεται να θεραπεύσει, όσο και ότι δεν μπορεί. Πιο πολύ μπορεί να εξαπατηθεί και να πιστέψει ότι μπορεί.

Η μεταβίβαση είναι τόσο πολυκέφαλη όσο η μυθική Λερναία Ύδρα και έχει τόσα πλοκάμια όσα ένα χταπόδι. Ο αναλυτής αποκρούει τις ωθήσεις τους όσο καλύτερα μπορεί, ενώ περιμένει να σχηματιστεί στον αναλυόμενο ο θεραπευτικός παράγοντας. Αυτό βασίζεται στη θεμελιώδη πεποίθηση του Jung για την ψυχή ως ένα αυτορρυθμιζόμενο σύστημα. Αλλά, το πώς συμβαίνει η θεραπεία, αν και όποτε συμβεί, έχει προκαλέσει στην υπόθεση για το αρχέτυπο του πληγωμένου θεραπευτή.

Ο όρος "πληγωμένος θεραπευτής" προέρχεται από το έργο του Ασκληπιού, που γνωρίζοντας τις δικές του πυορροούσες πληγές δημιούργησε ένα ιερό που μπορούσαν να επισκεφτούν άρρωστοι για να γιατρευτούν από τις δικές τους πληγές.

Όσοι αναζητούσαν τη θεραπεία περνούσαν από μια διαδικασία που ονομάζονταν επώαση. Πρώτα έκαναν λουτρό κάθαρσης που είχε εξαγνιστική επίδραση στην ψυχή όπως και στο σώμα.

Μετά από κάποιες προκαταρκτικές θυσιαστικές προσφορές, οι επωαζόμενοι ξάπλωναν σε μια κλίνη (από όπου προέρχεται το όνομα των σύγχρονων «κλινικών») και εκεί κοιμόντουσαν. Αν ήταν τυχεροί, θα έβλεπαν ένα θεραπευτικό όνειρο. Αν ήταν πιο τυχεροί, ένα φίδι ερχόταν τη νύχτα και τους δάγκωνε - το φίδι είναι σύμβολο μεταμόρφωσης επειδή αποβάλλει το δέρμα του. Ο τυχερότερος όλων, θα είχε και όνειρο και δάγκωμα φιδιού.

 Η χρήση της κλίνης στην κλασική Φροϋδική ανάλυση προέρχεται από αυτή την αρχαία πρακτική. Λίγοι Γιουνγκιανοί χρησιμοποιούν σήμερα κλίνη και κάποιοι Φροϋδιστές προτιμούν να κάθονται πρόσωπο με πρόσωπο, αλλά μερικές φορές η κλίνη εμφανίζεται συμβολικά στο προοίμιο των ονείρων («Είμαι ξαπλωμένος σε μια κλίνη...»). υποδεικνύοντας ότι το ασυνείδητο έχει ενεργοποιηθεί. 

Αν και θεωρείται ότι ο αναλυτής έχει συνειδητοποιήσει κάπως τις πληγές του μέσω προσωπικής ανάλυσης, οι πληγές του εξακολουθούν να ζουν μια σκιώδη ύπαρξη. Που σημαίνει, ότι δεν πληγώνουν τόσο πολύ, αλλά πάντα μπορούν να ανασυγκροτηθούν από φαντάσματα του παρελθόντος ή από την επαφή με κάποιον με παρόμοιες πληγές.

Οι πληγές «συντρίβουν» τον αναλυόμενο, πληγώνοντάς τον αλλά χωρίς να γνωρίζει ο ίδιος γιατί.  

Ο εσωτερικός θεραπευτής του ατόμου βρίσκεται στη σκιά, δυνητικά διαθέσιμος.

Διάφοροι διάλογοι πραγματοποιούνται, ένας κάθε φορά ή ταυτόχρονα. Οι πληγές του αναλυόμενου μεταδίδονται μέσω του ασυνείδητου στον αναλυτή, ο οποίος τις βιώνει, για παράδειγμα, με έναν κόμπο στο στομάχι ή με αισθήματα άγχους. Ο αναλυτής εντοπίζει αυτά τα συμπτώματα και προσπαθεί να κατανοήσει συνειδητά τις πληγές πίσω από αυτά. Με κάποιο τρόπο, η επίγνωση του αναλυτή μεταβιβάζεται στη συνέχεια στον αναλυόμενο.

Σε αυτό το μοντέλο, όσον αφορά τη θεραπευτική διαδικασία, σαφώς η σιωπηλή ασυνείδητη σχέση μεταξύ αναλυτή και αναλυόμενου είναι εξίσου σημαντική, όπως κι αυτό που πραγματικά λέγεται, που είναι ενδεχομένως ακόμα πιο σημαντικό.  Όπως επισημαίνει ο James Hillman: Σε μια ανάλυση, η οικειότητα μεταξύ δύο ανθρώπων αναπτύσσεται περισσότερο μέσω των κάθετων συνδέσεων του καθενός μέσα στον εαυτό του και λιγότερο μέσω της οριζόντιας σύνδεσης. Ο ένας ακούει τον άλλον, αλλά αφουγκράζεται επίσης και την επίδραση του άλλου μέσα του και τις εσωτερικές του αντιδράσεις. Ο ένας δέχεται μέσα του τον άλλο.

 Οι επιπτώσεις όλων αυτών είναι δύο:

1) Η θεραπεία μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν ο αναλυτής έχει μια συνεχή σχέση με το ασυνείδητο, δηλαδή παραμένει σε επίγνωση των πληγών του στη σκιά. Διαφορετικά, ο αναλυτής διατρέχει τον κίνδυνο της πλήρης  ταύτισης με τον θεραπευτή, οπότε αναλυτής και αναλυόμενος γίνονται μια σούπα.

2) Η ανάλυση είναι επικίνδυνο επάγγελμα. Ένας αναλυτής είναι πάντα επιρρεπής στο να μολυνθεί από τα τραύματα του αναλυόμενου. Αυτό συμβαίνει όταν αντιμετωπίζει τα προβλήματα κάποιου άλλου σαν να ήταν δικά του. Η λεπτή γραμμή μεταξύ ενσυναίσθησης και ταύτισης, που συζητήθηκε προηγουμένως, αντανακλάται στην υψηλή συχνότητα εμφάνισης κατάθλιψης ακόμη και αυτοκτονίας μεταξύ αυτών που ασχολούνται με τα επαγγέλματα βοήθειας.

Είναι πλέον γνωστό ότι η ανάλυση δεν είναι πανάκεια. Το μυστήριο είναι αυτό που συμβαίνει όταν λειτουργεί, γιατί κάποιοι ωφελούνται πραγματικά. Η ιδέα του πληγωμένου θεραπευτή δεν εξαντλεί τις δυνατότητες, αλλά, στην προσπάθεια για το καλύτερο, βγάζει νόημα.

Daryl Sharp (1936 - 2019)