Εξατομίκευση
«Η εξατομίκευση είναι μια διαδικασία ψυχολογικής διαφοροποίησης, με στόχο την ανάπτυξη της ατομικής προσωπικότητας…
Γενικά, είναι η διαδικασία κατά την οποία διαμορφώνεται και διαφοροποιείται κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Ειδικότερα, είναι η ανάπτυξη του ψυχολογικού ατόμου σαν μια ύπαρξη διακριτή από τη γενική, συλλογική ψυχολογία…
Ο στόχος της εξατομίκευσης δεν είναι τίποτα λιγότερο από το να απαλλαχθεί ο εαυτός τόσο από τα ψεύτικα περιτυλίγματα της persona (δημόσια εικόνα) όσο και από τη δύναμη υποβολής των αρχέγονων εικόνων…
Η εξατομίκευση είναι μια διαδικασία που βασίζεται στο αρχετυπικό ιδεώδες της ολότητας, το οποίο με τη σειρά του εξαρτάται από μια ζωτική σχέση μεταξύ του εγώ και του ασυνειδήτου. Στόχος δεν είναι να ξεπεράσει κανείς την προσωπική του ψυχολογία, να γίνει τέλειος, αλλά να εξοικειωθεί μαζί της. Έτσι, η εξατομίκευση έχει σαν αποτέλεσμα μια μεγαλύτερη επίγνωση της μοναδικής ψυχολογικής πραγματικότητας, που συμπεριλαμβάνει τις προσωπικές δυνατότητες και τους περιορισμούς, και ταυτόχρονα μια βαθύτερη αξιολόγηση της ανθρώπινης φύσης γενικώς.» C. Jung
Η διαδικασία ανάπτυξης του ατόμου με τη δημιουργία μιας ξεχωριστής προσωπικότητας και την αίσθηση του εαυτού, ενός βαθμού αυτογνωσίας. Πραγματοποιείται στην εφηβεία αλλά συνεχίζεται και σε όλη τη διάρκεια ζωής του ατόμου καθώς αυξάνονται οι εμπειρίες.
Κάποιες Ενδείξεις Εξατομίκευσης
1. Ιδιωτικότητα. Κατά την διάρκεια της εφηβείας (10-19 ετών) τα παιδιά μπορεί να αναζητούν περισσότερη ιδιωτικότητα. Θέλουν να περνούν το χρόνο μόνα στο δωμάτιό τους, δεν ενδιαφέρονται για αυτά που συμβαίνουν στο σχολείο ή στους φίλους τους και μπορεί να έχουν μια ρομαντική σχέση ή κάποια βαθειά θλίψη, που κρατούν μέσα τους.
2. Εγωκεντρισμός. Τα παιδιά επικεντρώνονται στα δικά τους θέματα και ανησυχίες και δυσκολεύονται να δουν τα πράγματα από την οπτική γωνία των άλλων.
3. Επαναστατικότητα. Μπορεί να εναντιώνονται στους γονείς τους υιοθετώντας διαφορετικά ή αντίθετα πρότυπα. Αν οι γονείς είναι χριστιανοί, μπορεί να αναπτύσσουν ενδιαφέρον για τον βουδισμό ή τον αθεϊσμό.
4. Αλλαγή εμφάνισης και στυλ. Το ντύσιμο, το χτένισμα ή οι μουσικές επιλογές διαφέρουν από τα οικογενειακά ή κοινωνικά πρότυπα. Αλλά και στην ενηλικίωση μπορεί να συμβαίνουν αυτές οι αλλαγές και μεγαλύτερες, αλλάζοντας δουλειά ή μετακομίζοντας σε μια άλλη περιοχή.
Αντίκτυπος της Εξατομίκευσης
Η διαδικασία εξατομίκευσης μπορεί να είναι προκλητική και μερικές φορές να οδηγήσει σε αναστάτωση και συγκρούσεις. Η απώθηση ή η άρνηση του αυθεντικού εαυτού μπορεί να οδηγήσει σε θλίψη και προβλήματα με την προσωπική ταυτότητα.
Η ανεπαρκής εξατομίκευση μπορεί να οδηγήσει σε μια σειρά προβλημάτων.
Μερικά από αυτά περιλαμβάνουν:
· Άγχος
· Κατάθλιψη
· Έλλειψη Ορίων
· Απουσία αίσθησης του εαυτού
· Χαμηλή ικανοποίηση από τη ζωή
· Αίσθηση ότι όλα τα κάνουν λάθος
· Προβλήματα με τα κίνητρα και τον καθορισμό στόχων
· Κακή λήψη αποφάσεων
· Έλλειψη αυτοεκτίμησης
· Έλλειψη εμπιστοσύνης σε ικανότητες και αποφάσεις
Τα παιδιά που δεν έχουν μια καλή αίσθηση του εαυτού τους μπορεί όταν ενηλικιωθούν να αναπτύξουν κατάθλιψη ή να έχουν κάποια υπαρξιακή κρίση. Αναρωτιούνται γιατί επέλεξαν τη συγκεκριμένη σταδιοδρομία ή τον/την σύζυγο που έχουν, αν έπρεπε πράγματι να ακολουθήσουν έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής . Έκαναν αυτές τις επιλογές συνειδητά ή άκουσαν αυτό που τους είπαν οι άλλοι (πχ. οι γονείς τους);
Η εξατομίκευση είναι σημαντική όχι μόνο για την ανάπτυξη προσωπικής ταυτότητας αλλά και για την ανάπτυξη υγιών σχέσεων. Εάν οι άνθρωποι δεν είναι σίγουροι τι θέλουν, μπορεί να έχουν σχέσεις χωρίς τα απαραίτητα όρια και την υποστήριξη που χρειάζονται. Αισθάνονται ανίκανοι να επιδιώξουν τα δικά τους ενδιαφέροντα και στόχους και αντί για αυτό απλώς συμβαδίζουν με αυτό που θέλουν οι άλλοι.
Αντιμετωπίζοντας την εξατομίκευση
Υπάρχουν πράγματα που μπορούν να γίνουν για την πιο εύκολη αντιμετώπιση ενός επαναστατημένου εφήβου ή του αγώνα ενός ενήλικα να αποκτήσει ξανά την επαφή με τον πραγματικό του εαυτό.
Οι γονείς πρέπει να επιτρέψουν στα παιδιά να περάσουν τη διαδικασία εξατομίκευσης. Ενώ μπορεί οι γονείς να θέλουν να ζουν τα παιδιά με το δικό τους τρόπο ζωής ή να ενστερνίζονται τις ίδιες αξίες, πρέπει όμως να αναγνωρίσουν και να σέβονται το γεγονός ότι τα παιδιά τους είναι διαφορετικά άτομα με το δικό τους μονοπάτι στη ζωή.
Εάν οι γονείς εμπιστεύονται τις ικανότητές τους και έχουν μεταδώσει καλές βάσεις, τότε το παιδί θα τα πάει καλά, ακόμα κι αν η ζωή του δεν μοιάζει σε καμία περίπτωση με αυτή των γονέων.
Από τη μεριά του γονέα πρέπει να παρέχεται η ασφάλεια, ο χώρος και η υποστήριξη για να δοκιμαστούν καινούρια πράγματα.
Για τους ενήλικες που θέλουν να επιβεβαιώσουν ή να ενσωματώσουν ξανά μέρη της ταυτότητάς τους, η δοκιμή σε καινούρια πράγματα διευκολύνει την απόφαση για δραστικές αλλαγές στη ζωή. Η αναζήτηση νέων φίλων και απασχόλησης στον ελεύθερο χρόνο ή η εξερεύνηση για νέα μέρη δραστηριότητας, μπορεί να είναι ένας τρόπος δοκιμής αλλαγών που ίσως θέλει να κάνει κανείς στη ζωή του.
ü Μάθετε να εκφράζετε τα συναισθήματά σας
ü Εντοπίστε αρνητικές σκέψεις
ü Εξασκηθείτε στην επικοινωνία των επιθυμιών και των αναγκών σας
ü Αναπτύξτε δεξιότητες που θα σας βοηθήσουν να εκφράσετε την ταυτότητά σας
Η εξατομίκευση είναι μια απολύτως φυσιολογική αναπτυξιακή διαδικασία. Οι έφηβοι πρέπει να εξερευνήσουν και να δοκιμάσουν νέες ιδέες, στυλ, πεποιθήσεις και συμπεριφορές για να καθορίσουν τι είναι σωστό για αυτούς και τη ζωή τους.
Και ενώ η εξατομίκευση είναι συνηθισμένη στην εφηβεία, είναι κάτι που περνάμε και κατά τη διάρκεια της μετέπειτα ζωής. Μπορεί να συμβεί σε μεγάλες μεταβάσεις της ζωής, όπως σε μετακόμιση, γάμο, δημιουργία οικογένειας ή στην έναρξη μιας νέας δουλειάς.
Όταν τα πράγματα αλλάζουν, χρειαζόμαστε συχνά χρόνο για να προσαρμοστούμε και να καταλάβουμε πώς αυτές οι αλλαγές ταιριάζουν με την τρέχουσα αντίληψη του εαυτού μας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αίσθηση του εαυτού μας μπορεί να προσαρμοστεί σαν απάντηση σε αυτές τις αλλαγές.
«Κάθε αγωγή είναι αυτo-αγωγή.
Ως δάσκαλοι και παιδαγωγοί δεν είμαστε τίποτα άλλο
παρά ένα περιβάλλον για το παιδί.
Το παιδί το ίδιο εκπαιδεύει τον εαυτό του.
Αυτό που εμείς έχουμε να κάνουμε είναι να δημιουργήσουμε
το πιο ευνοϊκό περιβάλλον, ώστε με τη βοήθειά μας,
το παιδί να εκπαιδεύσει τον εαυτό του,
Όπως ταιριάζει στον προσωπικό του δρόμο στη ζωή»
Rudolf Steiner
Διατήρηση Ορίων
«Καθώς το άτομο δεν είναι απλά μια μοναχική, αυτόνομη οντότητα, αλλά οφείλει την ύπαρξή του σε μια συλλογική σχέση, τότε η διαδικασία της εξατομίκευσης θα πρέπει να οδηγεί σε πιο δυνατές και ευρύτερες συλλογικές σχέσεις και όχι σε απομόνωση…
Η εξατομίκευση δεν απομακρύνει κάποιον από τον κόσμο, αλλά συγκεντρώνει τον κόσμο στον εαυτό του…
Η εξατομίκευση έχει δύο βασικές πτυχές: στην πρώτη θέση βρίσκεται μια εσωτερική και υποκειμενική διαδικασία ολοκλήρωσης και στη δεύτερη μια εξίσου απαραίτητη διαδικασία αντικειμενικής σχέσης. Καμιά δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την άλλη, αν και πότε κυριαρχεί η μία και πότε η άλλη…
Η εξατομίκευση και ένας βίος που ακολουθεί τις συλλογικές αξίες, είναι ωστόσο δύο αποκλίνοντες προορισμοί. Συσχετίζονται μεταξύ τους από ενοχή. Όποιος ξεκινά την προσωπική πορεία απομακρύνεται σε κάποιο βαθμό από τις συλλογικές αξίες, αλλά δεν παύει να έχει εκείνες τις πτυχές της ψυχής που είναι εγγενώς συλλογικές. Για να εξιλεωθεί για αυτή τη «λιποταξία», το άτομο υποχρεώνεται να δημιουργήσει κάτι καλό προς όφελος της κοινωνίας…
Η εξατομίκευση αποκόπτει κάποιον από την προσωπική συμμόρφωση και επομένως από τη συλλογικότητα. Είναι η ενοχή που δημιουργείται στο άτομο για τον κόσμο, είναι η ενοχή για την οποία πρέπει να πασχίσει για να εξαργυρώσει. Πρέπει να προσφέρει λύτρα για τον εαυτό του, δηλαδή να δημιουργήσει αξίες που να αντικαθιστούν ισοδύναμα την απουσία του στο συλλογικό πεδίο. Χωρίς αυτή τη δημιουργία αξιών, η εξατομίκευση τελικά είναι ανήθικη και ακόμα, αυτοκτονική…
Το άτομο δεν έχει καμιά εκ των προτέρων αξίωση για κάποιου είδους εκτίμηση. Πρέπει να είναι ευχαριστημένο με όποια εκτίμηση προέρχεται από έξω λόγω των αξιών που δημιουργεί. Η κοινωνία όχι μόνο έχει δικαίωμα, αλλά και καθήκον να καταδικάσει το άτομο εάν δεν καταφέρει να δημιουργήσει ισοδύναμες αξίες…
Η εξατομίκευση διαφέρει από τον ατομικισμό στο ότι η εξατομίκευση παρεκκλίνει από τους συλλογικούς κανόνες συμπεριφοράς αλλά συνεχίζει να τους σέβεται, ενώ ο ατομικισμός δεν τηρεί καθόλου τους κανόνες…
Σύγκρουση με το συλλογικό πρότυπο προκύπτει μόνο όταν ένας ατομικός τρόπος γίνεται κανόνας, που είναι ο πραγματικός στόχος του ακραίου ατομικισμού. Βέβαια, αυτός ο στόχος είναι παθολογικός και εχθρικός προς τη ζωή. Κατά συνέπεια, δεν έχει καμία σχέση με την εξατομίκευση, που αν και μπορεί να χάσει το δρόμο της σε μια ατομική παρέκκλιση, ακριβώς γι' αυτό το λόγο χρειάζεται τον κανόνα για να προσανατολιστεί προς την κοινωνία και για την αναγκαία σχέση, ζωτικής σημασίας, του ατόμου με την κοινωνία…
Επομένως, η εξατομίκευση, εκ φύσεως, οδηγεί σε σεβασμό προς το συλλογικό κανόνα.» C. Jung
Υπάρχουν κάποιες φορές που οι γονείς μπορεί να χρειαστεί να παρέμβουν κατά τη διαδικασία εξατομίκευσης, όταν οι έφηβοι εμπλέκονται σε επικίνδυνες ή καταστροφικές συμπεριφορές.
Ως γνωστό, οι έφηβοι παίρνουν ρίσκα κατά την εξέλιξή τους σε ανεξάρτητα άτομα.
Ενώ οι γονείς πρέπει να σέβονται τις διαφορές μεταξύ των ιδίων και των παιδιών τους, δεν είναι απαραίτητα καλό να δίνεται στο παιδί υπερβολική ελευθερία κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Χρειάζεται να υπάρχει ενημέρωση των παιδιών από τους γονείς ότι σέβονται το γεγονός της ενηλικίωσης, αλλά και ότι όποια απερισκεψία στην ηλικία τους θα έχει συνέπειες στον πραγματικό κόσμο, που μπορεί να τους επηρεάσει για το υπόλοιπο της ζωής τους.
Για παράδειγμα, αν το παιδί δείξει σημάδια πειραματισμού με ναρκωτικά ή αλκοόλ, δεν πρέπει να θεωρηθεί σαν εξατομίκευση.
Χρειάζεται να μπαίνουν όρια στα παιδιά, ακόμη και όταν βρίσκονται σε διαδικασία εξατομίκευσης. Μπορούν να βρουν την αίσθηση του εαυτού τους χωρίς να καταφύγουν σε ναρκωτικά, αλκοόλ, ασυδοσία ή άλλες συμπεριφορές που τα βάζουν σε κίνδυνο.
«Η διαδικασία της εξατομίκευσης, που επιδιώκεται συνειδητά, οδηγεί στην κατανόηση του εαυτού, σαν μια ψυχική πραγματικότητα ευρύτερης από το εγώ. Έτσι η εξατομίκευση είναι ουσιαστικά διαφορετική από τη διαδικασία του να γίνει κανείς απλά συνειδητός…
Ο στόχος της διαδικασίας εξατομίκευσης είναι η σύνθεση του εαυτού…
Η διαδικασία της εξατομίκευσης συγχέεται με την συνειδητοποίηση του εγώ και ότι το εγώ κατά συνέπεια ταυτίζεται με τον εαυτό, που φυσικά παράγει εννοιολογικά ένα απελπιστικό μπλέξιμο. Σε αυτή την περίπτωση, η εξατομίκευση δεν είναι τίποτα άλλο παρά εγωκεντρισμός και αυτοερωτισμός. Αλλά ο εαυτός περιλαμβάνει απείρως περισσότερα από ένα απλό εγώ, όπως έχει δείξει ο συμβολισμός από το μακρύ παρελθόν.» C. Jung
«Κανείς δεν έχει ποτέ πλήρως μοναδική ταυτότητα
και αίσθηση του εαυτού του (πλήρης εξατομίκευση).
Ενώ στόχος είναι η ολότητα και μια υγιής σχέση με τον εαυτό,
η πραγματική αξία της εξατομίκευσης
βρίσκεται σε αυτό που συμβαίνει στην πορεία…
Ο στόχος είναι σημαντικός μόνο σαν ιδέα.
Το ουσιαστικό είναι το έργο που οδηγεί στον στόχο:
είναι ο στόχος μιας ζωής.»
